Reize door het Aapenland

Stel je voor: op een dag verlies je zowel je vrouw, als je dienstmaagd, je paard en je trouwe hond. Dit is wat de hoofdpersoon van het imaginaire reisverhaal 'Een reis door het Aapenland' overkomt. Hij wordt verdacht van moord en vlucht. Na een lange reis komt hij terecht in het Aapenland en ontmoet hij de bewoners van dit bijzondere gebied. Deze apen hebben een wens: zich te verheven tot de menselijke soort. De mensachtigen worden het maar niet eens over hoe dit doel bereikt moet worden en er ontstaan vele misverstanden. Uiteindelijk, na heel wat gekonkel van de ene partij, wordt er besloten om de staarten af te hakken. De gevolgen die apen ondervinden van dit besluit zijn rampzalig: de dag eindigt in enorm bloedbad. 

Het imaginaire reisverhaal van de auteur J.A. Schasz M.D. verscheen in 1788, tijdens de Verlichting. In deze periode waren de imaginaire reisverhalen. De in de eerste persoon vertelde verhalen gaan door voor een reisverslag van de hoofdpersoon. De indruk wordt gewekt dat een authentiek reisverhaal gelezen wordt, door de uitvoerige details. Vaak hadden de imaginaire reisverhalen, naast een amuserende functie, ook een ander doel: het overbrengen van een sociale, politieke of religieuze boodschap. [1]

Is Reize door het Aapenland representatief voor de Verlichting? Naar mijn mening is het reisverhaal zeker een goed voorbeeld van de periode. Het is overduidelijk een typisch reisverhaal met een diepere betekenis. 

Ten eerste is de opbouw kenmerkend voor een imaginair reisverhaal. De hoofdpersoon komt na enkele gebeurtenissen die zijn reis tot gevolg hebben, terecht in een vreemd, niet bestaand land. Hij is gevlucht vanwege beschuldigingen van moord: dit is wel een probleem te noemen. De schrijver probeert de lezer aan het denken te zetten door verscheidene, hintende opmerkingen te maken. Zo wordt bijvoorbeeld de spot gedreven met het feit dat de mens verhalen verdraait. Het is een satirisch stuk: op komische wijze wordt kritiek geleverd. 

Daarnaast wil de schrijver een nog belangrijkste boodschap overleveren, wat kenmerkend is voor de literatuur uit de Verlichting. Schasz doel is om het schijn-Patriottisme te ontmaskeren. Er is volgens hem grote verdeeldheid onder de patriotten, een democratische beweging waarvan hij zelf ook deel uitmaakte. Zij debatteerden en vergaderden eindeloos lang en intriges, ompraten en bedotten van de massa waren verschijnselen die veelvuldig voorkwamen. De apen symboliseren de patriotten. Ook bij hen heerst grote verdeeldheid. De aanhangers van Vijf -de dieren hadden geen naam, maar een nummer- stonden voor het afhakken van de staart en bereiken dit inderdaad via intriges en ompraten en bedotten van hun mede-apen. De aanhangers van Eén, ook wel de Nummereenianen genoemd, zijn hier fel tegen en willen hun soortgenoten beschermen tegen deze ramp. Voor het uiteindelijke besluit genomen wordt, wordt er eindeloos gedebatteerd en vergaderd, precies zoals de patriotten deden. 

Er zijn natuurlijk ook andere kenmerken te noemen die het verhaal tot een typisch verlichtend stuk maken. De zoektocht naar geluk van de apen is hier een voorbeeld van. Tevens zijn verschijnselen als vooruitgang, gelijkheid en de afwezigheid van een god op te merken.

Het moge duidelijk zijn: Reize door het Aapenland is zeer representatief voor de Verlichting. Het heeft een kenmerkende opbouw van een imaginair reisverhaal en het doel is om een boodschap over te brengen aan de lezer. Het verhaal is satirisch, wat het erg vermakelijk maakt om te lezen. Met enkel 47 pagina's is de reis helaas zo weer voorbij...

[1] Theo Knippenberg's bulkboek, literaire klassieken 17, imaginaire reisverhalen uit de 18e eeuw, Een reis door het Apenland, door J.A. Schasz M.D.